Duurzaamheid in de zorg, de vrijblijvendheid voorbij

Ingrid van Heerde–Vorenkamp werkt als Adviseur Duurzaamheid bij gehandicaptenzorgorganisatie ASVZ. Volgens haar gaan zorgorganisaties steeds duurzamer werken, ook onder druk van wet- en regelgeving. ‘Een goede ontwikkeling want de tijd van vrijblijvendheid rondom dit thema is voorbij.’

Hoe word je eigenlijk Adviseur Duurzaamheid in de gehandicaptenzorg?

Onlangs nog vond ik een oud paper van mijn schooltijd aan de HTS Bouwkunde waarin ik in het tweede studiejaar al schreef over duurzaam bouwen: We hebben de aarde niet geërfd van onze ouders, maar we hebben haar in bruikleen gekregen van onze kinderen. Dus die drijfveer zit er al heel lang in bij mij. Na jaren van bouw- en renovatieprojecten in commercieel vastgoed zocht ik naar meer zingeving en ging ik als projectleider huisvesting werken in de gehandicaptenzorg. In die functie kon ik werken aan duurzame projecten en óók positief bijdragen aan het leven van mensen. Aansluitend werkte ik als beleidsmedewerker rechtstreeks voor de bestuurder en deed ervaring op als programmaleider van het transitieproces naar zelforganisatie.

In maart 2020 begon ik als adviseur duurzaamheid bij het samenwerkingsverband Carante Groep en werkte ik steeds intensiever samen met Wibaut Nouwens van ASVZ. Toen Carante Groep in 2022 ophield te bestaan ben ik bij ASVZ in dienst gekomen.

Wat waren jouw eerste stappen daar richting duurzamer werken?

Op zich was dat lastig want net toen ik begon als adviseur duurzaamheid brak de coronapandemie uit. En dan heeft een zorgorganisatie ineens heel andere uitdagingen. Ik heb toen een digitaal spel ontwikkeld om toch het gesprek over duurzaamheid op gang te brengen en netwerken te bouwen van diverse expertisegebieden. Goede zorg leveren is altijd de eerste prioriteit in gehandicaptenzorgorganisaties en de financiële marges zijn klein, waardoor investeren in duurzaamheid vaak best een harde dobber is om voor elkaar te krijgen.

Maar hoe krijg je dat dan toch gedaan?

We hebben de actualiteit mee. Helaas, zou ik willen stellen, wordt steeds duidelijker dat we in actie moeten komen om ervoor te zorgen dat een goed leven in de toekomst ook nog mogelijk is.

ASVZ heeft eind 2022 de Green Deal Duurzame Zorg 3.0 ondertekend. De komende jaren gebruiken we die als kapstok om te werken aan vijf hoofddoelen. Ook zullen we duurzaamheid in de missie en visie van de organisatie opnemen en duidelijk uitdragen wat de koers is, waarom die is gekozen en in overleg bepalen hoe we samen die koers gaan varen.

Ben je er dan als je mooie doelen in de bedrijfsmissie hebt opgenomen?

Nee, dat is pas het begin. Duurzaam werken vereist namelijk dat iedereen meedoet en dat er nieuwe verbindingen tot stand komen. Zo kunnen cliënten zinvol werk doen als we in plaats van lineair circulair gaan werken en materialen die we nu als afval afvoeren gaan hergebruiken in nieuwe producten. Maar het gaat ook om het monitoren van wat we doen. Liggen we op koers? Gaan we de doelen halen met de aanpak die we hebben gekozen, of moeten we bijsturen? Stel dat tien van de 100 woonlocaties in de winter de thermostaat op 24 graden laten staan en lampen en apparaten continue laten branden, of dagelijks langdurig blijven douchen of helemaal geen groene keuzes maken bij het boodschappen doen, dan worden de doelen niet gehaald. Het moet dus iets worden waar iedereen zich voor inzet. Er zijn zoveel kansen en mogelijkheden om daarin samen op te trekken!

Hoe zorg je ervoor dat iedereen zich inzet?

Dat is inderdaad een puzzel en uitdaging, omdat iedereen het druk heeft en we vaak horen dat er ‘niets meer bij kan’. Als we willen dat mensen actief hun steentje gaan bijdragen, moet dat dus op een manier die geen extra tijd vraagt en bij voorkeur iets oplevert. In de zoektocht naar het antwoord hierop hebben we meegedaan aan de SDG-Challenge geïnitieerd door Soapbox. Vijf studenten van Windesheim, Saxion en Rotterdam business school hebben deze challenge met ondersteuning van Soapbox, ASVZ en kennisorganisatie Vilans uitgewerkt tot een businessplan. De kern van dit plan -dat de publieksprijs won- is dat voor medewerkers en cliënten duurzame doelen veel meer gaan leven in de context van een uitdaging en ‘groene’ handelingen. Na een workshop over duurzaamheid neemt jouw team het op tegen andere teams of locaties en aan het einde (na ca. 10 weken) presenteer je de aanpak en de resultaten aan elkaar met een korte pitch. Bijvoorbeeld hoeveel afval je hebt verminderd of CO2-uitstoot je hebt voorkomen.

Zijn er naast uitdagingen en missies meer ontwikkelingen die organisaties dwingen?

Naast de informatieplicht met Erkende Maatregelenlijst en de portefeuilleroutekaart zit er veel (Europese) wetgeving aan te komen die ook de zorgsector gaat dwingen integraal aan duurzaamheid te werken. Denk aan de CSDR die bedrijven verplicht om vanaf 2024 te  rapporteren over duurzame bedrijfsvoering. Zorgorganisaties zijn dit dan nog niet verplicht, maar moeten hier wel op voorsorteren omdat zorgkantoren die input zullen vragen voor hun rapportage over 2024. Je ziet dat de fuik steeds nauwer wordt. Tarieven die gekort worden tenzij duurzaamheid kan worden aangetoond, zorgkantoren die pas een contract willen aangaan mits duurzame verantwoording op orde is, banken die (ver)nieuwbouw pas willen financieren als het duurzaam portefeuilleplan op orde is. De vrijblijvendheid is er zo langzamerhand wel vanaf en dat is volgens mij een goede zaak.  Het biedt ruimte voor dialoog over en een start van een integrale aanpak van duurzaamheid met waarde-creatie in de breedste zin van het woord.

Ten slotte; wat zijn nog concrete tips voor verduurzaming in de zorg?

1. Zorg dat duurzaamheid op de agenda komt in alle lagen van de organisatie. Duurzaamheid is niet langer iets wat ‘erbij’ gedaan wordt door een paar mensen, maar het is van iedereen.
2. Maak zichtbaar wat er (onbewust) al duurzaam wordt gedaan. Dat geeft positieve energie. Reacties bij ASVZ hierop: ‘we doen al best veel!’ en ‘O, is dat ook duurzaam?’
3. Werk toe naar een circulaire en toekomstbestendige (adaptieve) organisatie. De R-ladder en de Ladder van koeling zijn handige tools die wij vaak gebruiken.
4. Begin daar waar de energie van mensen op zit. Stimuleer en ondersteun initiatieven (tijd, geld, faciliteiten, etc). Motiveer met uitdagingen zoals de SDG-challenge.
5. Sluit je aan bij landelijke netwerken en maak gebruik van wat er al is, bouw hierop verder en deel  kennis en informatie met anderen.