Gemengd wonen biedt nieuw perspectief voor gehandicaptenzorg

Zorg, welzijn, gemeente, zorgkantoor en woningcorporatie trekken samen op bij het gemengd wonen-project ’t Kompas op Zuid in Tilburg. Mensen met en zonder zorgvraag wonen hier met elkaar in één complex. Hoe kwam de samenwerking tot stand? En wat betekent het project voor de transformatie in de zorg en specifiek de gehandicaptenzorg?

Zorgorganisaties, gemeenten en woningbouwcorporaties hebben ieder hun eigen opdrachten. Woningbouwcorporaties moeten zorgen voor voldoende betaalbare woningen voor uiteenlopende doelgroepen, gemeenten zijn verantwoordelijk voor participatie, ook van kwetsbare bewoners en de opdracht aan zorgorganisaties is om te komen tot passende zorg tegen lagere kosten. In het gemengd wonen-project ’t Kompas op Zuid in Tilburg komen al die opdrachten bij elkaar. Mensen met een licht verstandelijke beperking of psychische kwetsbaarheid en mensen die met spoed een huis nodig hebben, wonen samen in het complex met 96 flexwoningen.

Gemengd wonen innovatieve woonvorm

Het proces naar gemengd wonen begon al jaren geleden. 'Na de transitie van de AWBZ naar de Wlz en Wmo in 2015 hebben zorgorganisaties, gemeenten en woningcorporaties al snel ervaren: we kunnen het niet alleen', vertelt accountmanager Marion Creemers van zorgorganisatie Prisma. 'Steeds meer mensen met een zorgindicatie gingen van intramuraal naar de wijk. Intensieve samenwerking was gewenst. De ambitie in Tilburg was: Thuis in de wijk. Later is die ambitie uitgewerkt in de regionale woonzorgvisie van het Hart van Brabant. Daarin komt gemengd wonen naar voren als innovatieve woonvorm tussen beschermd wonen en wonen in de wijk.'

Antwoord op transformatievraag

'Gemengd wonen is, als vorm van ambulantisering, een antwoord op de transformatievraag in de zorg en tegelijk een manier om mensen met een intensieve zorgvraag beter te laten landen in de samenleving', vindt Marion. 'Voor cliënten met een licht verstandelijke beperking hebben we óf aanbod op het terrein óf in de wijk. Wonen in de wijk is voor velen vaak nog een te grote stap. Daardoor hebben we mensen in de 24-uurs zorg, die eigenlijk die zorg niet meer nodig hebben. Wij vinden dat oneigenlijke zorg, anderen staan op een wachtlijst. Bovendien willen deze cliënten een eigen plek in de samenleving waar niet de nadruk ligt op hun beperking, maar op wat ze wel kunnen. Daarom zijn we expliciet op zoek gegaan naar uitbreiding van ons aanbod. Met dit gemengd wonen-project kunnen we tegemoetkomen aan de vraag van mensen met een licht verstandelijke beperking. De kracht daarbij is dat verschillende partijen samen verantwoordelijkheid nemen voor de transformatievraag van de zorg.'

Businesscase van ’t Kompas op Zuid

Prisma had in de gemeente direct een medestander in haar zoektocht. 'We willen mensen vanuit de zorgkant een goede plek bieden', vertelt beleidsadviseur Michiel Luigjes. 'Mensen die nu in beschermd wonen of de maatschappelijke opvang zitten, kunnen daardoor eerder uitstromen. Daar is de businesscase van ’t Kompas op Zuid op gebouwd. Maar de woningnood is ook enorm. Als spoedzoekers op deze manier sneller een woning kunnen krijgen, voorkom je dat ze straks misschien in de maatschappelijke opvang terecht komen.'

Mensen die uitstromen vanuit beschermd wonen of de maatschappelijke opvang, hebben vaak een bepaalde kwetsbaarheid. 'Wanneer zij in buurten komen te wonen waar bewoners weinig draagkracht hebben, kan dat een probleem vormen', vervolgt Michiel. 'Gemengd wonen is een goede manier om daar wat tegenover te zetten. Mensen hebben nog steeds hun kwetsbaarheid maar ze komen terecht op een plek waar daar ruimte voor is. En waar mensen het leuk vinden om met elkaar samen te wonen en dingen te doen.'

Behoeften van beide doelgroepen

Ook voor woningcorporatie Tiwos waren de behoeften van beide doelgroepen een reden om in het project te stappen. Beleidsadviseur Dimphy Voermans: 'We hebben een grote opgave in de sociale woningbouw om mensen met kleinere portemonnee te huisvesten. En een opdracht in het huisvesten van aandachtsgroepen. We staan als Tiwos voor het creëren van een thuis, fijn wonen in een fijne buurt. Het is voor Tiwos een logische manier om mensen die vanuit beschermd wonen en maatschappelijke opvang komen te laten samenwonen, zodat ze steun hebben aan elkaar. Ook de spoedzoekers kunnen we hier op deze manier huisvesten, mensen die misschien wel dakloos waren geraakt of lang hadden moeten wachten op een huis.'

Bijdragen in ontwikkelingskosten

Zo begon het idee voor een gemengd wonen-project jaren geleden te rijpen. Zorgaanbieders uit de Regio Hart van Brabant, de gemeente Tilburg en woningbouwcorporatie Tiwos zijn bij een aantal gemengd wonen-projecten in Utrecht gaan kijken voor inspiratie. In 2021 hebben ze het projectplan ingediend bij het zorgkantoor, waar het direct in goede aarde viel.

Jessica Diepenhorst, inkoper van zorgkantoor VGZ: 'In die tijd zochten wij samen met aanbieders naar andere vormen voor cliënten om zich thuis te voelen dan het traditionele samen in een woning met het hele pakket van wonen, dagbesteding en voeding. Toen kwam Prisma met het idee van gemengd wonen. Ik had gelijk een beeld. Het past bij ons speerpunt ‘‘Zorg dicht bij huis’’ en dus konden we er een financiële tegemoetkoming voor afgeven. Daarbij ging het om een percentage op de financiering voor intramurale zorg, een lumpsum verwerkt als prijsverhoging waarmee de organisaties verder konden gaan ontwikkelen.'

Gemeente staat garant

'Niet alleen het zorgkantoor droeg bij in de ontwikkelingskosten, maar ook de gemeente', vertelt Marion Creemers. 'Het was duidelijk dat het project extra kosten met zich meebrengt die niet met een reguliere financiering worden gedekt, zoals de teambijeenkomsten die we in de beginfase hebben gehad, de inrichting van de ontmoetingsruimte in het complex en de kosten voor community building. De gemeente staat voor de eerste twee jaar garant daarvoor. Dat geeft veel comfort. Het was heel prettig dat we vanaf de start zo konden samenwerken. Uiteindelijk willen gemeente en zorgkantoor zorgkosten afschalen, maar we krijgen de ruimte en tijd om dit resultaat te bereiken.'

Verder met reguliere financieringen

Na de opstartkosten moet het project kunnen draaien op reguliere financieringen voor zorg en welzijn. De zorgkosten voor cliënten met een zorgindicatie worden daarbij vergoed door het zorgkantoor. 'We willen doelmatig met onze middelen omgaan', aldus Jessica Diepenhorst.

'Ambulantisering is doelmatiger dan volledig intramurale zorg inkopen. Daarom hebben we de aanloop financieel ondersteund. Als zorgaanbieders kosten moeten maken voor een concept waardoor zij op een andere manier passende zorg kunnen bieden, dan willen we dat mogelijk maken. Bijzonder daarbij vind ik de samenwerking tussen gehandicaptenzorg en ggz bij ’t Kompas op Zuid. Je hoort vaak: wat is voorliggend? Maar kijk vooral wat de cliënt op welk moment nodig heeft. Het samenbrengen van een breder palet aan deskundigheid in één voorziening is een mogelijke oplossing voor verschillende doelgroepen op verschillende momenten. Het is in het belang van de cliënt en dus ook in het belang van het zorgkantoor.'

Ambulantisering biedt nieuw perspectief

Gemengd wonen biedt op die manier nieuw perspectief voor cliënten én voor de (gehandicapten)zorg als geheel. 'Het gaat om een tussenvorm tussen intramurale, 24 uurs-zorg en wonen in de wijk', aldus Marion. 'Cliënten kunnen een tussenstap maken voordat ze mogelijk uitstromen. Dat is nog best wennen, niet alleen voor cliënten maar ook voor zorgprofessionals. Intern moet je mensen meenemen in wat deze vorm van ambulantisering kan betekenen. Het mooie is: intramurale zorg kan afgeschaald worden. De gehandicaptenzorg wordt zo een meer perspectiefgerichte sector.'

Meer informatie

• Lees het artikel over de ontwikkeling van 't Kompas op Zuid
• Lees het artikel over 't Kompas op Zuid in de praktijk