'Voor mensgerichte zorg moeten we loskomen uit de routines van het verleden'

De bijeenkomst werd geopend door projectleider Robbert Gobbens, lector Gezondheid & Welzijn van Kwetsbare Ouderen bij Hogeschool InHolland. Daarnaast is hij bijzonder hoogleraar Professionalisering van de verpleging en verzorging in de ouderenzorg bij Tilburg University.

Gobbens: ‘Met dit project willen we actieonderzoek uitvoeren om te kijken welke knelpunten er zijn om passende zorg te kunnen bieden. De praktijk vormt het uitgangspunt. Daar doen zich immers de knelpunten voor. Deelnemers aan het onderzoek zijn onder andere mensen met dementie, mantelzorgers, medewerkers en studenten op de werkvloer.’

Diversiteit in perspectieven

Op 6 februari vond de eerste bijeenkomst van het lerend netwerk bij Vilans plaats. Deelnemers waren onder andere zorg- en welzijnsmedewerkers, bestuurders, beleidsmakers, onderzoekers, docenten van zorgopleidingen en zorgvernieuwers als Teun Toebes, die ook lid is van het projectteam. Er doen ook zorgverzekeraars en veld- en systeempartijen aan het project mee. Die diversiteit van perspectieven is nodig om goed zicht te krijgen op knelpunten en oplossingen voor passende zorg.

Goed kijken en geluksmomenten

De deelnemers maakten kennis met elkaar door uit te wisselen wat ze onder passende zorg verstonden. 'Voor mij draait passende zorg om het creëren van geluksmomenten’, vertelt een verpleegkundige. 'Dat ik naar huis ga en een lach bij iemand op het gezicht heb gezien.' Een mantelzorger vertelt: 'Mijn moeder heeft dementie en in het verpleeghuis hebben ze echt goed gekeken naar wat ze nodig heeft. Zo hebben ze ontdekt dat ze het leuk vindt om te helpen met wassen of schoonmaken.'

Van verzorgingsstaat naar marktwerking

Henk Nies is grondlegger van het project. Hij is oud-bestuurder van Vilans en was bijzonder hoogleraar Organisatie en beleid van zorg. Hij stond stil bij waarom het lastig is om de transitie in de zorg te maken. 'We komen vanaf een verzorgingsstaat. Het idee daarachter is dat partijen als de overheid en de dokter weten wat goed voor je is. Daarna kwam de marktwerking. De beste zorg voor de beste prijs en het idee dat de individuele "klant" kan kiezen.'

Van marktwerking naar ecosysteem

Nies: ‘Momenteel maken we de overgang naar de zorg als ecosysteem. Daarin is oog voor lokale eigenheden en het idee dat er verschillen mogen bestaan. We praten niet over cliënten, maar over mensen. We zeggen niet meer: "Dit is kwaliteit", maar kijken naar: "Wat is kwaliteit voor jou?" De oude manieren van kijken werken alleen nog steeds door. Dat uit zich bijvoorbeeld in: "Als je een protocol aanhoudt, heb je het goed gedaan!" De vraag die we ons moeten stellen is: "Hoe komen we los uit de routines van het verleden naar een nieuwe manier van werken?"'

Kunnen zijn wie je bent

In een nieuwe manier van denken richt zorg zich op het versterken van de mogelijkheden om te kunnen zijn wie je bent. Dat je autonoom bent, sociale relaties met anderen hebt en dat je van betekenis kan zijn. Dat laatste gebeurt vaak nog onvoldoende. Bij dementie is het identiteitsvraagstuk daarnaast lastig. Ben je wie je was? Of ben je wie je bent op dit moment?

Hoe kijken we naar bewoners?

De vraag is wat kan helpen in de verandering bij organisaties. Nies: 'Door te bepalen hoe je naar bewoners kijkt. Zijn ze bijvoorbeeld hier te gast, wonen ze hier, of zien we ze als onderdeel van een leefgemeenschap? Daarnaast moeten we oog hebben voor de risico’s van het vermijden van risico’s. Het risico van deuren afsluiten is bijvoorbeeld dat mensen de hele dag aan de deur gaan rammelen. Daarnaast is aandacht nodig voor: wat betekent de bewoner voor anderen? Kunnen we de bewoner helpen om van betekenis te zijn?'

Uitdagingen op verschillende niveaus

Tot slot gingen de deelnemers uit elkaar om aan verschillende tafels in gesprek te gaan over een vraagstuk. Bijvoorbeeld: 'Hoe komen we van systeemgerichte naar mensgerichte zorg?' De conclusie aan de tafel is dat er uitdagingen zijn op verschillende niveaus. Niet alleen in het systeem en in het onderwijs en zorgorganisaties zelf, maar ook hoe de maatschappij naar deze zorgorganisaties kijkt. Het beeld is dat zorgorganisaties vooral zorg geven, terwijl het ook een plek is waar mensen wonen en het leven centraal staat. Zorg is er onderdeel van het leven, het leven is geen onderdeel van de zorg.

Loskomen van ziekenhuisomgeving

Deelnemers bespreken ook dat verpleeghuizen regelmatig worden ervaren als ziekenhuisomgeving. Daaraan kan je al veel veranderen door iemand de eigen kamer te laten inrichten met eigen spullen en een eigen bed. Soms durven verpleeghuizen dat niet, uit angst niet te voldoen aan wet- en regelgeving. Wat helpt is om onderhandelingsruimte te pakken. Bijvoorbeeld door te zeggen: 'Wij hebben eigen bedden, want wij zijn een thuis. En als er toch meer nodig is, dan regelen we dat.'