Ondervoeding bij ouderen: complex en vaak nog onzichtbaar probleem

Wist je dat 8,5% van de thuiswonende ouderen een hoog risico heeft om ondervoed te raken? En dit alleen maar zal toenemen door de vergrijzing? En wist je dat deze ondervoeding in de meeste gevallen niet gediagnostiseerd wordt, waardoor de negatieve gevolgen steeds erger worden?  11 tot en met 15 november is het de week tegen ondervoeding. Een goed moment om stil te staan bij het grote - en vaak nog onbekende - probleem van ondervoeding onder ouderen.

Oorzaken en gevolgen ondervoeding

Ondervoeding is een complex probleem met vele verschillende oorzaken en gevolgen. Ouderen zijn zich er vaak niet van bewust dat ze minder zijn gaan eten. Als ze afvallen denken ze dat het hoort bij ouder worden. Ondervoeding heeft verschillende oorzaken, denk aan slikproblemen, moeite met koken of boodschappen doen of eenzaamheid.

Een tekort aan voedingsstoffen kan ervoor zorgen dat het lichaam minder goed werkt. Hierdoor kun je minder energie hebben, langzamer herstellen van een ziekte, of meer risico lopen op complicaties bij een operatie. Ook kunnen denkvermogen en geheugen achteruitgaan, of kunnen ouderen zelfs depressief worden. Al deze gevolgen kunnen de zelfredzaamheid van de ouderen negatief beïnvloeden, terwijl dit juist zo belangrijk is.

Aanpakken ondervoeding

Ondervoeding heeft dus veel negatieve gevolgen en daardoor grote invloed op het leven van ouderen. Daarom is het belangrijk om ondervoeding aan te pakken. Niet alleen om het gebrek aan voeding op te lossen, maar ook om alle andere problemen die daardoor ontstaan te voorkomen. Door ondervoeding op te lossen of zelfs te voorkomen, helpen we ouderen om gezond en sterk oud te worden.

Probleem ondervoeding vaak onbekend en onderschat

Diverse partijen uit het zorgnetwerk van de ouderen zijn betrokken bij de voedingszorg. In het midden van dit netwerk staat de oudere met  daaromheen  de mantelzorger, de thuiszorg medewerker, de huisarts en de diëtist. Dit zorgnetwerk loopt tegen meerdere uitdagingen aan. Zo is er nog onduidelijkheid over wie de verantwoordelijkheid draagt voor de voedingszorg, is de kennis over ondervoeding bij de betrokkenen vaak te beperkt en is er onvoldoende samenwerking tussen de verschillende partijen. Dit zorgt ervoor dat ondervoeding nog een vrij onbekend probleem is en moeilijk te behandelen.

Behoeftebepaling via co-design

Als onderdeel van het promotieonderzoek van Janna Alberts is een verkenning gestart naar de kansen van technologie in het voedingsproces van ouderen met ondervoeding. Met als doel het terugdringen van de ondervoeding.  Het is daarbij essentieel dat een technologie aansluit bij de behoeftes van de gebruikers. Via de co-design methode kun je de gebruikers vroegtijdig betrekken in het ontwerpproces. In een aantal sessie met de mensen om wie het gaat, kan je de behoeftes, wensen, uitdagingen en problemen op tafel krijgen. Zo weet je waar de technologie op moet aansluiten om ook een relevante bijdrage in het zorgproces te leveren.

Bevindingen co-design sessies met ouderen

Tijdens het afstuderen van Isa Dantuma zijn eerste gesprekken gevoerd met vier ouderen die thuis wonen en te maken hebben met ondervoeding. Hieruit, bleek dat deze ouderen vaak niet weten waarom onbedoeld afvallen slecht is voor hun fysieke en mentale gezondheid. Eetgewoontes zijn vaak diep ingesleten en moeilijk te doorbreken. Net als de overtuiging dat aankomen slecht is en afvallen goed. Ook zijn ze vaak gewend zuinig om te gaan met geld en is gezond eten van oudsher belangrijk. ‘Je gaat toch niet zomaar extra koekjes bij de koffie nemen??! Dat is toch niet gezond (of dat is te duur)!’, kan bijvoorbeeld een redenering zijn. Daardoor volgen ze het voedingsadvies van de diëtist niet altijd goed op en passen ze het zelf aan. Daarnaast willen ouderen graag zelfstandig blijven en vragen ze daarom minder snel om hulp van familie of vrienden. Denk bijvoorbeeld aan hulp bij boodschappen doen of koken.

Kansen technologie

Als we weten waarom mensen last krijgen van ondervoeding en waarom een dieet of andere oplossing niet werkt, kunnen we op zoek naar nieuwe oplossingen. In dit onderzoek richten we ons vooral op oplossingen waar technologie bij ondersteunt. En meer specifiek: hoe zou een technologie dat dan moeten doen. We beperken ons daarbij niet alleen tot de voeding, zoals bij bestaande voedingstechnologieën. Deze zijn bovendien nog vaak vanuit technologische mogelijkheden ontwikkeld. De co-design sessies met de diverse betrokken partijen zorgen ervoor dat de behoeftes van de gebruikers, de bredere context en het volledige zorgnetwerk ook worden meegenomen. Zo zijn er ook al sessies gehouden met diëtisten.

De sessies met verschillende betrokkenen leveren kaders en denkrichtingen op voor ontwerpers van de technologieën, maar kunnen ook handvaten bieden voor andere oplossingen. Op basis van de co-design sessies die al geweest zijn, zou een technologie bijvoorbeeld kunnen helpen om te herinneren en te motiveren om te eten, het zou eenzaamheid tegen kunnen gaan door gelijkgestemden met elkaar in contact te brengen, of het zou het zorgnetwerk kunnen ondersteunen in communiceren en duidelijke taken te verdelen.