Vitale tuin voor meer vrijheid voor mensen met dementie

Gepubliceerd op: 15-08-2024

Naar buiten gaan is niet vanzelfsprekend voor verpleeghuisbewoners met dementie: negentig procent van hen blijft de hele dag binnen. Met haar promotieonderzoek De Vitale Tuin wil Melanie van der Velde daar verandering in brengen. ‘Ook voor deze bewoners moet naar buiten gaan weer deel uitmaken van het dagelijks leven.’

Goedbedoelde cocon

Toen ze als psycholoog werkte, zag Melanie van der Velde dat er voor bewoners veel letterlijke en figuurlijke drempels waren om naar buiten te gaan. ‘Iedereen kon zien dat de bewoners het heerlijk vonden om buiten te zijn. In plaats van stress of gedragsproblemen was er plezier en konden bewoners genieten. Maar iedereen zag ook dat het gebouw, de manier van werken en het beleid - de fysieke, sociale en organisatorische omgeving - niet gemaakt waren om naar buiten te gaan. Goedbedoeld, als een veilige cocon om iedereen binnen te houden.’

'Zoek het uit!'-congres

Op 7 oktober vond het ‘Zoek het uit’-congres plaats in de Rijtuigenloods in Amersfoort. Deze dag stond in het teken van verbinding tussen praktijk, onderwijs en wetenschap. Bekijk het online magazine voor de verslaglegging, video’s en foto’s van het congres.

Praktijk en wetenschap hand in hand

Ze vervolgt: ‘Als onderzoeker wilde ik te weten komen hoe we het voor elkaar kunnen krijgen dat naar buiten gaan wel een normaal onderdeel van de dag is.’ Door een stapsgewijze procedure werden de wensen en behoeften van bewoners, familieleden en personeelsleden tijdens het ontwerpproces geïntegreerd met aanbevelingen uit het wetenschappelijk onderzoek. Zo is er een enquête uitgezet om deze wensen op te halen en een checklist ontwikkeld met informatie uit de wetenschap. De tuin is ontworpen door tuin- en landschapsarchitect Els Beekhuis van der Weijde, in samenwerking met de projectgroep van het verpleeghuis en vertegenwoordigers van verschillende disciplines binnen de organisatie (zoals ergotherapeuten, fysiotherapeuten en psychologen). Vanuit ieders expertise streefden zij de beste ervaring voor bewoners na, constant rekening houdend met veiligheid en beleving.

Tips voor zorgprofessionals die aan de slag willen met onderzoek

Realiseer je dat je dagelijks eigenlijk al bezig bent met kleine experimentjes. Bijvoorbeeld wanneer je ontdekt dat het zingen van een favoriet liedje bij het opstaan de bewoner minder angstig maakt.
Vraag eens rond in je organisatie wat er al wordt gedaan m.b.t. onderzoek en wie daarbij betrokken zijn. Vraag of je een keer samen koffie kan drinken om ze de hemd van het lijf te vragen of loop een dagje mee.
Heb je een goed idee? Schrijf een onderzoeksvoorstel! Er zijn academische werken, zoals het UNC-ZH, die jaarlijks een stimuleringssubsidie uitreiken aan één van de ingezonden ideeën. Hierbij zit ook begeleiding van een onderzoeker, dus dat kan je echt op weg helpen in de onderzoekswereld.

Wetenschappelijke onderbouwing

Had dit project ook succesvol kunnen zijn zonder wetenschappelijk onderzoek? Melanie van der Velde: ‘Nee, deze tuin had nooit zo goed ontwikkeld kunnen worden zonder goede onderbouwing van wetenschappelijk onderzoek. Ik wist dat omdat ik dit als psycholoog op een andere locatie al had geprobeerd zonder wetenschappelijk onderzoek. Ondanks de aanleg van een mooie tuin, leerde ik dat het nog complexer was dan ik had verwacht om het naar buiten gaan in een passende omgeving onderdeel te laten zijn van de dagelijkse zorgpraktijk. En dat zie en hoor je vaker. Er worden prachtige verpleeghuistuinen aangelegd, maar er wordt bijna niet meer gebruik van gemaakt dan voorheen. Door ons onderzoek weten we met welke punten we rekening moeten houden in het ontwerp, maar ook wat geadviseerd wordt met betrekking tot het proces van het ontwerpen van de tuin.’

Proeftuin aanpassen aan behoeften

De Vitale Tuin is en blijft een proeftuin, benadrukt de onderzoeker. ‘We maken gebruik van evidence based practice, observeren, evalueren en passen aan waar nodig. En ondanks mijn kritische aard vind ik de tuin magisch geworden. Er is tot in detail over nagedacht, alle cliënten, mantelzorgers en zorgprofessionals kunnen er gebruik van maken, het is natuurlijk en biodivers en echt een oase vlak bij de stad.’

Tips voor onderzoekers die beter willen aansluiten op de praktijk

Loop mee in de praktijk en doe zo ervaring op. Het is een hele andere, complexe wereld die je nooit echt zal leren kennen van een afstand.
Werk al tijdens het schrijven van je onderzoeksidee of protocol samen met de praktijk en betrek ze bij iedere fase van je onderzoek. Zij zijn de experts van de praktijk, jij van het onderzoek. Je hebt elkaar nodig.
Zorg ervoor dat de mensen uit de praktijk die meewerken aan jouw onderzoek zich gezien en gehoord voelen. Wees laagdrempelig bereikbaar en zichtbaar.

De promovenda sluit met een mooie boodschap voor de zorgprofessionals af: ‘Nuttig wetenschappelijk onderzoek voor het verpleeghuis kan niet bestaan zonder de samenwerking met zorgmedewerkers. Zorgmedewerkers zijn dé experts op onder andere het gebied van het dagelijks leven van de verpleeghuisbewoners. Weet dat, erken je waarde en gebruik het om de dag van morgen een stukje beter te maken, niet alleen voor de bewoners, maar ook voor jezelf.’

Kennis delen

De slogan van het academisch netwerk ouderenzorg regio Zuid-Holland UNC-ZH: Samen kennis maken, delen en toepassen is tijdens het onderzoekstraject constant nageleefd. Volgens Monique Caljouw, vicevoorzitter en wetenschappelijk coördinator UNC-ZH, heeft het onderzoek al veel kennis opgeleverd, die het netwerk graag deelt met de praktijk. Dit gebeurt al door middel van kenniscafés voor zorgmedewerkers van verschillende zorginstellingen en nationale symposia. Uiteindelijk is het idee dat het naar buiten gaan een vast onderdeel wordt van de zorg.

Wil je meer weten over de Vitale Tuin en de noodzaak hiervan? Bekijk dan de video en lees het volledige onderzoek op: Het effect van tuingebruik op mensen met dementie – UNC-ZH. De video geeft nog meer inzicht in het ontstaan van het idee, de voordelen van de tuin, het ontwerpproces, en de verspreiding van de kennis. Maak van naar buiten gaan geen luxe, maar een noodzaak.

Onderdeel van dit onderzoek is het herinrichten van een verpleeghuistuin op basis van evidence based practice (EBP). Het onderzoek wordt uitgevoerd in een samenwerkingsverband tussen Pieter van Foreest, de academische netwerken ouderenzorg Universitair Netwerk voor de Care sector Zuid- Holland (UNC-ZH) en Academische Werkplaats Ouderenzorg Limburg (AWO Limburg).