Het goede gesprek: passende zorg en duurzame zorg gaan vaak hand in hand

Onnodige of niet-passende zorg voorkomen is om meerdere redenen belangrijk. In de eerste plaats voor de patiënt of cliënt zelf, bijvoorbeeld als een behandeling te ingrijpend is of tot onvoldoende kwaliteit van leven leidt. Wat is voor de patiënt belangrijk? Dat is de centrale vraag. Ook het milieuperspectief kan een rol spelen bij het samen kiezen voor een behandeling. Daarom is het voeren van een goed gesprek belangrijk.

Weet wat de patiënt belangrijk vindt

Twee totaal verschillende auto’s verschijnen op de slides. De ene helft van de zaal kiest voor de grote, glanzende rode, de andere helft voor de kleine, bescheiden grijze. Anne: ‘Prestaties, levensduur en maandlasten verschillen enorm, de kans op pech ook. Iedereen vindt iets anders belangrijk en heeft wat hulp nodig om te kunnen inschatten wat een keuze betekent. Maar de technische informatie van de autoverkoper zegt de meeste klanten niks, het is een illusie dat die helpt bij het maken van de keuze. Hetzelfde geldt in de zorg. Pas als je weet wat een iemand echt belangrijk vindt, kun je de beste zorg bieden.’

Annemarie van Leeuwen van de Patiëntenfederatie stelt: ‘Wat is voor jóu belangrijk? Daarover moet je het hebben met elkaar. Ook al zegt een patiënt “dokter, zegt u het maar”, dat ontslaat niemand van de verplichting het goede gesprek te voeren. Je moet weten wat er voor patiënt echt toe doet. De Patiëntenfederatie werkt ook mee aan keuzehulpen, die kunnen ondersteunen bij het goede gesprek.’ In haar ogen wil een patiënt niet per se een maximaal aantal behandelingen. ‘Het is geen rupsje-nooit-genoeg.’

Kwetsbaarheid en veerkracht

Intensivist Peter Noordzij vindt het van belang oudere mensen te benaderen in termen van veerkracht. ‘De doelen van twee tachtigjarigen na een operatie kunnen erg verschillen. De een wil weer op vakantie naar Zwitserland, de ander wil de voordeur kunnen opendoen voor de kleinkinderen.’

Hij onderstreept dat het lang niet altijd gaat om een keuze tussen wel of niet behandelen: ‘Daartussen zitten vaak veel mogelijkheden.’ Hoogleraar ouderengeneeskunde Daisy Janssen beaamt: ‘Het gaat nooit om wel of niet behandelen. We behandelen altijd, alleen anders.’ Peter vertelt hoe binnen zijn ziekenhuis een speciaal multidisciplinair overleg (MDO) is opgezet rond kwetsbare patiënten die vlak voor een risicovolle operatie staan. ‘We brengen kwetsbaarheid en veerkracht van een patiënt zo goed mogelijk in kaart. Waarin zit precies de kwetsbaarheid, kunnen we iets doen om de veerkracht te versterken?’

Liever de stoptrein

Hoogleraar ouderengeneeskunde Daisy Janssen houdt zich onder meer bezig met proactieve zorgplanning: ‘Bereid de patiënt tijdig voor op de keuze van zorg. In de langdurige ouderenzorg zijn patiënten per definitie kwetsbaar. Het moet niet zo zijn dat iemand zich dan in een intercity bevindt en alleen nog maar aan de noodrem kan trekken. Hij moet kunnen uitstappen op een stationnetje en rustig kunnen heroverwegen: welke trein neem ik nu verder of blijf ik hier?’

Peter: ‘De samenleving vergrijst en er is steeds meer mogelijk, als patiënt zit je voor je het weet in de behandelmodus. Ook ziekenhuizen zijn daar volledig op ingericht. En dat is niet altijd goed voor de patiënt. Op de intensive care spreek ik regelmatig mensen die zeggen “als ik dit geweten had, had ik misschien anders besloten.” Door onze MDO’s beschikken we nu over meer informatie over de patiënt zodat je het gesprek beter kunt voeren. Je bespreekt de keuzes, ook de moeilijke, ook de mogelijkheid dat het leven op korte termijn kan stoppen.’

Blijf vragen stellen

Patiënt-ervaringsdeskundige Thijs de Neeve onderstreept naast de eigen verantwoordelijkheid van patiënten om zich te informeren ook het belang van goede gespreksvaardigheden bij behandelaars. ‘Stel vragen, doe geen aannames. En blijf elkaar steeds bevragen, de wereld blijft veranderen.’ Daisy: ‘Durf achterover te leunen en te luisteren in het gesprek. En benut als zorgprofessional ook de gesprekjes tussendoor. Ga erop in als iemand verzucht dat het voor hem allemaal niet meer hoeft.’

Duurzaamheid een mooi bijproduct

‘Op het gebied van duurzaamheid hebben zorgorganisaties meer mogelijkheden dan patiënten. Organisaties kunnen iets doen aan bijvoorbeeld materiaalgebruik of afvalstromen. Patiënten willen de behandeling die voor hen het beste is, duurzaamheid kan een mooi bijproduct zijn. Als er een gelijkwaardige keuze is tussen een vervuilende en een minder vervuilende behandeling, vinden ze de duurzame variant oké. Ze staan ervoor open, maar missen nog informatie,’ aldus Annemarie.

Sluit aan op belevingswereld

Thijs: ‘Het verschilt van patiënt tot patiënt wat duurzaamheid betekent. Ook hier moet je aansluiten bij zijn belevingswereld. Als patiënt wil je allereerst beter worden. En je weet niet hoe milieuschade en gezondheidswinst zich in jouw geval verhouden. Het zou goed zijn te weten hoe in deze specifieke behandeling milieuwinst kan worden behaald.’ Peter legt uit dat het niet zo eenvoudig is om operaties, behandelingen en nabehandelingen precies met elkaar te vergelijken op het gebied van milieu-impact. ‘Daarin staan we nog echt aan het begin.’

Productieprikkel en politiek debat

Een groot obstakel voor zowel passende zorg als duurzaamheid, is de productieprikkel in ziekenhuizen: meer behandelingen betekent meer inkomsten. Peter: ‘De belangen aan de bestuurstafels van ziekenhuizen liggen vooralsnog anders dan in de spreekkamers. Dáárover moeten we met elkaar in gesprek.’ Annemarie meldt dat haar organisatie hier aandacht voor vraagt. Productieprikkels mogen niet tot meer en wellicht onnodige zorg leiden. ‘Er komen langzaam openingen op dit gebied, om op een andere manier te contracteren, dat is essentieel.’

Peter stelt dat het samen met de patiënt kiezen voor de juiste zorg er in tijden van schaarste toe kan leiden dat meer mensen zorg kunnen krijgen. ‘Dát gesprek mag actiever gevoerd worden, ook vanuit de politiek.’ Anne: ‘Duurzaamheid kun je ook zien in termen van “hoe houden we het vol met elkaar?”’

Lees meer over duurzame zorg op onze projectpagina