Portretreeks Reablement: ‘Zelfredzaamheid gaat om kwaliteit van leven, en dat zit in kleine dingen’

Steeds meer zorgorganisaties werken vanuit ‘reablement’ aan zelfredzaamheid, eigen regie en autonomie van hun bewoners. Maar hoe ondersteun je cliënten daar het best bij? En hoe wen je er als zorgmedewerker aan om meer ‘met de handen op de rug’ te werken? In deze portretreeks nemen we je mee langs zorgorganisaties die reablement vertalen naar hun praktijk. Dit keer gaan we in gesprek met een wijkverpleegkundige die werkzaam is bij Careaz.

Waarom is het volgens jou belangrijk om aan zelfredzaamheid te werken?

‘Ik ga altijd uit van de eigen regie en eigen kracht van mensen. Dat is de kern van het werken vanuit reablement. Als mensen over hun eigen leven beslissen, vergroot dat hun kwaliteit van leven. Je wordt een blijer mens en komt positiever in het leven te staan. We helpen alleen daar waar het nodig is. Als mensen afhankelijk zijn, verkleint dat hun leven. Hun mogelijkheden worden steeds beperkter en dan gaan mensen steeds verder achteruit. Dat wil ik echt voorkomen.’

Wat maak je mee in je praktijk?

‘Toen ik hier als wijkverpleegkundige kwam werken, gingen mijn collega’s met de sleutel bij cliënten naar binnen. Je komt dan niet als professional binnen, maar als gast. Daardoor voel je je mogelijk vertrouwder met de cliënt. Maar je bent een professional, geen familielid. Bovendien komt de cliënt in beweging als hij de deur moet openen. Twee vliegen in één klap! Nu openen cliënten waar mogelijk dus weer zelf de deur.’

‘Ik ben wel eens met iemand naar een inloopvoorziening geweest om haar letterlijk over de drempel te helpen. Een eerste contact helpt vaak ook weer om een tweede contact aan te gaan. Die mevrouw was heel dankbaar, de stap alleen was te groot voor haar. Door mijn intensieve betrokkenheid kreeg deze mevrouw steeds meer zelftrouwen. En liet ze mij toe in haar leven en om haar te helpen. Nu zie ik haar fietsen en dat maakt me blij.’ 

Wat inspireert jou om zelfredzaamheid te stimuleren?

‘Een mevrouw kwam helemaal alleen te staan toen haar man overleed. Zij had samen met ons intensief voor haar man gezorgd. Toen haar man nog leefde hadden we al voorgesteld dat zij ook iets voor zichzelf kon ondernemen. Daar bleek ze op dat moment niet voor open te staan. Na het overlijden van haar man wist ze niet meer goed wat ze moest doen. De wereld buiten haar deur was niet meer haar wereld. Ze had weinig contact met anderen en daarom hield ze de deur dicht. Hier had ik toch meer op moeten inzetten, een kwestie van meer uitdagen. 

Ook een voorbeeld uit mijn tijd in het ziekenhuis is blijven hangen. Daar kwamen mensen met diabetes om ingesteld te worden op insuline. Het eerste wat ze deden was de pyjama aantrekken en in bed gaan liggen. Dat was voor mij een trigger: zo werkt het niet! We gaan het doen zoals thuis en dan aan het werk. Mijn eyeopener van dat moment: je hebt een aandoening maar je bent niet ziek. Je moet eruit halen wat erin zit.’

Hoe stimuleer jij de zelfredzaamheid?

‘Ik vraag de cliënt bijvoorbeeld om een cijfer voor diens kwaliteit van leven te geven. Dat vinden mensen soms lastig, maar het geeft wel inzicht voor mij én de cliënt. Als iemand het leven een 7 geeft en daar tevreden mee is, vraag ik wat er nodig is om die 7 te behouden. 

Vragen naar dit cijfer werkt eigenlijk altijd, ook voor naasten. Bijvoorbeeld als een dochter zich zorgen maakt om haar moeder die achteruitgaat, maar de moeder haar leven zelf een 8,5 geeft. Dan gebeurt er ook veel bij de dochter. Dat had ze niet verwacht en deed haar beseffen dat zij zich minder zorgen hoeft te maken.’

Als iemand het leven een 5 geeft, vraag ik of diegene daarvan schrikt. Als dat zo is, is er ruimte voor een gesprek en vraag ik waarom diegene schrikt. Dan geef ik iemand de ruimte om hierover na te denken en spreek ik af dat ik er over een week op terugkom. Dat doe ik bewust, omdat het belangrijk is dat iemand ook zijn eigen emotie kan accepteren. Vervolgens vraag ik om na te denken over wat er nodig is om van een 5 een 5,5 te gaan. In welke kleine stapjes kunnen we daarnaartoe? In een volgend gesprek maken we samen die hele kleine stapjes inzichtelijk. Bijvoorbeeld: koffiedrinken op de hoek. Als iemand dan tijd nodig heeft om te wennen aan een vrijwilliger, dan ga ik vaak mee. Ik loop mee met iemand tot iemand zich veilig en vertrouwd voelt bij een nieuwe persoon of activiteit.’

Bewegen is belangrijk

‘Zelfredzaam zijn is altijd mijn boodschap. Als iemand alleen maar het puntje van de neus kan wassen, dan zet je daarop in. Blijven doen wat je kunt. Door dingen zelf (weer) te kunnen doen, traint iemand niet alleen de hersenen, maar ook het lichaam. Als we met elkaar de opdracht hebben mensen langer thuis te laten wonen, dan moeten we dit doen. Vanuit reablement werken aan zelfredzaamheid geeft mensen meer vrijheid, en kwaliteit van leven.’

Hoe pak je zelfredzaamheid vanuit reablement met je team op?

‘Ik ga in gesprek met mijn team. Wat zijn onze doelstellingen? Hoe ondersteunen we mensen om zo lang mogelijk thuis te blijven wonen? We hebben tweewekelijks cliëntoverleg met het team. Dan bespreken we de bijzonderheden en afspraken met cliënten. Ik zie dat sommige medewerkers het vervolgens weer oppakken met de cliënt en bijvoorbeeld vragen hoe een cliënt een afspraak met een vrijwilliger heeft ervaren. Relatief vaak overleggen is nodig om van elkaar te leren, te horen en alle afspraken actueel te houden. Als één collega iets voor elkaar heeft gekregen wat een ander niet lukt, dan vragen we hoe die collega het heeft aangepakt. We willen de vaart erin houden, het levend en actueel houden en van elkaars kwaliteiten leren.

Bij een intake met een mevrouw met ernstige chronische aandoening voelde ik enorme weerstand. Ze wilde niet veranderen en was ook niet gelukkig met haar huidige leven. Ik wist niet of wij op een goede manier met haar in contact konden komen. Dat vertel ik dan ook aan mijn team. De aanleiding van het contact was om haar risico op vallen te verkleinen. Ik vertel mijn team dan dat we samen kijken hoe dit gaat uitpakken. Stap voor stap in het tempo van deze mevrouw verkennen we hoe zij het wil. Deze mevrouw begreep wel wat er nodig was, maar was bang door de zorg haar eigen regie kwijt te raken. Ik vertelde haar dat ze juist langer zelfredzaam zou blijven en haar regie zou behouden. Doordat de mevrouw niet gelukkig was, hadden we de neiging ons daarmee te bemoeien. Maar dat wilde ze niet. We ondersteunden haar daarom op een klein stukje.

Ik houd de passie erin met mijn team door:

• Kleine successen die we boeken zichtbaar te maken: mensen die opeens geen zorg meer nodig hebben, waarbij het eerst niet leek te lukken. Die mensen hebben een rijker leven.
• Successen vieren met het team door elkaar te waarderen. Dat is echt van levensbelang: we zijn een team met allemaal onze eigen verantwoordelijkheden. Maar samen geven we goede zorg! We zeggen tegen elkaar: dat hebben we goed gedaan samen, het is ons gelukt!'

Welke tips heb je voor collega’s? 

• Maak doelstellingen met cliënten. Dat geeft duidelijkheid in de uitvoering en helpt om dingen niet (onnodig) over te nemen. 
• Alles wat een cliënt zelf kan, geeft mobiliteit en maakt iemand fysiek sterker. Dat is nodig om thuis te kunnen blijven wonen. 
• Vraag de fysiotherapeut en ergotherapeut om mee te kijken hoe iemand zo lang mogelijk handelingen zelf kan blijven doen. Bijvoorbeeld als iemand bang is om in de douchecabine te stappen.
• Heb ook aandacht voor sociale aspecten van de cliënt: als je niet lekker in je vel zit, verzwak je. Vraag wat iemand graag (weer) zou willen doen.  
• Als je je niet verder wil ontwikkelen in je mobiliteit, dan verlies je ook andere dingen. Vertel dat tegen de cliënt en maak duidelijk waarom dat belangrijk is.
• Blijf je mobiel, dan blijf je fysiek sterk. Daardoor ben je mentaal gezonder, blijer en sta je meer open voor anderen. Dat maakt dat je ook socialer wordt. Dit versterkt en beïnvloedt elkaar. Wees je je daar altijd van bewust.