TechTalks: 'We kijken nog niet breed en integraal genoeg'

De toepassing van technologie is niet waardenvrij. Daarom is het belangrijk om bewust te zijn van de onderliggende waarden en daar heel open over te zijn. En om kritisch te blijven spiegelen op alle essentiële aspecten. Zodat technologische innovatie ook ethisch goed door de beugel kan. Dit zeggen experts in de nieuwe reeks van online talkshow TechTalks van Vilans.

Denk mee over TechTalks!

'Bij technologie is de neiging soms om vooral te kijken naar de kansen en mogelijkheden die het biedt’, vertelt Vilans-expert Jeroen Schumacher. 'Terwijl het ook belangrijk is om aandacht te hebben voor mogelijke risico's. Elke keer als ik een expert sprak over dit onderwerp, ontdekte ik dat het echte verhaal vaak veel genuanceerder ligt. Daarom initieerden we de TechTalks, om meer aandacht te genereren voor onderliggende aannames en overtuigingen.'

Niet top-down

Een belangrijke valkuil bij de inzet van technologie is als het initiatief ligt bij enkele enthousiastelingen, zonder dat andere betrokkenen in de organisatie daar goed in worden meegenomen. ‘Zo weet ik van een organisatie waar het management had besloten om technologie in te zetten voor zorg op afstand', vertelt Alistair Niemeijer, universitair docent en onderzoeker Zorgethiek & Beleid. ‘Hun idee daarbij was dat ze daardoor minder mensen nodig hadden voor de nachtzorg. Maar ze hadden niet gevraagd wat hun medewerkers daarvan vonden. Zo waren er wel degelijk medewerkers die ook ’s nachts hun rondes wilden lopen. Die wilden bewoners toch even zien, of hen ervaren door even bij ze in de buurt te zijn.’

Technologie begint bij een visie

Technologie kan dan ook niet het startpunt zijn. Niemeijer: ‘Ontwikkeling en implementatie van technologie beginnen met een goede visie op zorg. Wat vinden we nou als organisatie belangrijk? Welke waarden willen we nastreven? Dit is niet iets wat je top-down bepaalt. Aan de andere kant moet je natuurlijk ook realistisch zijn. Bijvoorbeeld omdat je niet genoeg mensen kan vinden om het werk te doen. Maar dan is het belangrijk om daar ook open en duidelijk over te zijn.’

Bewustwording onderliggende waarden

Er is dan ook meer bewustwording nodig dat de inzet van technologie niet neutraal is. Niemeijer: ‘Kijk bijvoorbeeld naar leefstijlmonitoring. Hierbij wordt het mogelijk om op afstand het leefpatroon te volgen van bijvoorbeeld alleenwonende mensen met dementie of een verstandelijke beperking. De inzet van leefstijlmonitoring kan als doel hebben om tot een betere leefstijl te komen. Denk aan meer bewegen of het voorkomen van valincidenten. Maar dat zijn wel normatieve richtlijnen. Daarom is het belangrijk om open te zijn over de onderliggende waarden die je met elkaar belangrijk vindt.’

Ethische dilemma’s

Bij de ontwikkeling en de inzet van technologie is het daarnaast noodzakelijk om aandacht te hebben voor ethische dilemma’s. ‘Met sensoren in huis weet je bijvoorbeeld wanneer iemand naar het toilet gaat’, vertelt Vilans-expert Henk Herman Nap. ‘Met sensoren in bed weet je wanneer iemand slaapt, hoe lang en wanneer die persoon vrijt. Je moet de voordelen goed afwegen tegen het aspect van privacy. Wanneer je met de ontwikkeling of implementatie van technologie bezig bent, kan het zijn dat je steeds enthousiaster raakt. Zeker als je meerwaarde ziet op een verhoogde kwaliteit van leven. Maar de kunst is dan om kritisch te blijven spiegelen op alle ethische aspecten. Om organisaties en projecten daarbij te ondersteunen, willen we als Vilans workshops gaan organiseren die over verantwoord innoveren gaan.’

Over de workshop ‘Verantwoord innoveren’ 

In deze gratis workshop willen we samen met deelnemers onderzoeken hoe te zorgen voor positieve impact van technologie die steeds geavanceerder wordt. Interesse? Stuur dan een mail aan Dirk Lukkien (d.lukkien@vilans.nl) met in de onderwerpregel ‘Verantwoord innoveren'. Dan houden we je op de hoogte.

Co-creatie met betrokkenheid leverancier

Daarnaast is het essentieel om technologie te ontwikkelen in co-design met cliënten, professionals en naasten. Hierbij hebben alle deelnemers invloed op het proces en het resultaat van het proces. Nap: ‘Het is dan de kunst om wensen goed kenbaar te maken bij de leverancier. Als organisatie heb je vaak meer invloed dan je in eerste instantie zou denken. Leveranciers willen namelijk niets liever dan een product opleveren waar de zorg wat aan heeft en dat goed matcht met alle wensen en behoeftes.’

Goed gesprek

Co-design en kritisch spiegelen zijn dus belangrijke elementen voor die integrale en volledige blik op technologie. Maar ook: kiezen voor het juiste vertrekpunt en door ethiek vanaf het begin goed mee te nemen. Schumacher: ‘In de praktijk zie ik bij de toepassing van de Wet zorg en dwang, dat er steeds meer bewustwording ontstaat over gesloten afdelingen. Technologie kan helpen om die deuren te openen. Denk daarbij aan leefcirkels, slimme sloten en track en trace. Maar technologie is daarbij altijd het sluitstuk van goede afstemming met elkaar: ‘Wat vinden wij belangrijk? Hoe is de cliënt hiermee geholpen? Het begint altijd eerst met een gesprek over wat je wilt bereiken met elkaar.'

Meer weten over technologie?

• Bekijk hoe je technologie goed kunt implementeren in de gehandicaptenzorg met de Innovatie-Route.
• Op de Kennisbank Digitale Zorg verzamelen we onafhankelijke informatie over technologie.
• Meer weten over de inzet van technologie in de ouderenzorg? Bekijk dan onze whitepaper ‘Anders werken in de zorg'.