Alcohol en roken in ouderenzorg: een nieuw onderzoeksgebied

Wat zijn de wensen en behoeften van bewoners in het verpleeghuis ten aanzien van alcohol en roken? En wat zijn de mogelijkheden en beperkingen hierin? Met die vragen ging Lisette de Graaf, science practitioner en GZ-psycholoog bij ouderzorgorganisatie Mijzo, aan de slag binnen de Academische Werkplaats Ouderen van Tranzo, Tilburg University. Een ideale plek om haar praktijkervaring te combineren met wetenschappelijk onderzoek.

Tranzo is het wetenschappelijk centrum van Tilburg University dat wetenschap en praktijk op het gebied van zorg en welzijn verbindt. Binnen de Academische Werkplaats Ouderen werken onderzoekers samen met ouderen, zorgprofessionals, naasten, onderwijs en het team aan mensgerichte ouderenzorg. Lisette de Graaf kwam in aanraking met Tranzo en werd vervolgens science practitioner, een zorgprofessional die onderzoek doet én in de praktijk werkt.

Bewoner centraal

Het thema roken en alcohol drinken binnen de muren van ouderenzorgorganisaties trok haar aandacht, vertelt Lisette de Graaf: ‘Omgaan met roken en drinken laat het grijze gebied van mensgerichte zorg zien. Als psycholoog liep ik daar ook tegenaan. Ik merkte dat er best wel verschillen waren binnen zorgteams en dat zij met de beste bedoelingen zoeken naar oplossingen voor het roken en drinken van bewoners. Ook merkte ik dat iedereen, van zorgmedewerkers en teammanagers tot familie, er een mening over heeft. Hoe mooi zou het zijn als je bewoners zelf actiever bij dit onderwerp kunt betrekken? Daar is heel weinig onderzoek naar gedaan.’

Het werd het startpunt van haar onderzoek, waar ze naar verwachting begin 2025 op promoveert. In haar onderzoek is de bewoner het uitgangspunt, maar ook komen de perspectieven van de familie, zorgmedewerker en organisatie aan bod. Na een literatuurstudie deed Lisette de Graaf kennis op in de praktijk met interviews en vragenlijsten. ‘Van begin af aan heb ik de praktijk actief betrokken. Zo heeft een klankbordgroep van zorg- en teammedewerkers en behandelaren bijvoorbeeld meegedacht over het onderzoeksvoorstel.’

Wensen en dilemma’s

Om het concreter te maken, wat speelt er op het gebied van roken en drinken? De onderzoeker: ‘Bewoners in de ouderenzorg zijn afhankelijk van hun omgeving, ook om te roken of te drinken. Waar mag iemand roken als er steeds meer rookvrije terreinen zijn? Welke afspraken kan je maken met een bewoner met dementie, die op zoek gaat naar alcohol op een afdeling? Hoe verleen je passende zorg als iemand gedronken heeft? Als je als zorgorganisatie hier een visie op hebt, is het ook belangrijk dat je de zorgprofessional meeneemt in het daadwerkelijk uitvoeren van het beleid.’

De Werkplaats: Alcohol & roken, genot of verbod?

Een waardevol moment in het onderzoek was het organiseren van de Werkplaats ‘Alcohol & roken, genot of verbod?’ In oktober bracht de Academische Werkplaats Ouderen een gevarieerde groep samen om een praktijkoplossing te ontwerpen op het thema. Content- en design specialist Lieke Verspeek: ‘Op zo’n dag delen we de teams zo in dat je een mix van groepen krijgt: medewerkers uit verschillende lagen van de zorg, studenten, leden van ons Platform Ouderen en onderzoekers. Met theater en verschillende ‘Hoe kunnen we-vragen’ proberen we deelnemers uit hun comfortzone te halen en out-of-the-box te laten denken. Om zo met creatieve technieken te komen bij ideeën die aansluiten bij de resultaten van Lisette’s onderzoek.’

Lisette de Graaf: ‘De Werkplaats in oktober heeft mij inspiratie meer input opgeleverd over hoe het onderwerp leeft. Die gebruik ik in de discussie in de artikelen van mijn proefschrift: hoe zorg je dat de resultaten impact hebben op de praktijk? Mijn onderzoek laat straks de mogelijkheden en beperkingen vanuit verschillende invalshoeken, zoals het bewonersperspectief, zien en dat kan aanknopingspunten geven voor hoe je in de praktijk met alcohol en roken kunt omgaan.’

Tips voor zorgprofessionals

Gevraagd naar tips voor zorgprofessionals die net als Lisette aan de slag willen met onderzoek, geeft zij exact hetzelfde antwoord als haar collega-onderzoeker Nicole van den Dries van EMB Groningen: ‘Doen!’ Ze vervolgt: ‘Je hoeft niet altijd zelf iets op te starten, want je kunt ook kijken naar wat er loopt en waar je bij kunt aanhaken. Ik zag meer waardevolle onderzoeken, zoals afstudeeronderzoeken, die informatie opleverden om de praktijk makkelijker en efficiënter te maken.’

Lieke Verspeek vult tot slot aan: ‘Ga voor een onderwerp dat helemaal bij je past en waar je op aangaat. Bedenk ook dat organisaties vaak een wetenschaps- of onderzoekscommissie hebben. Die hebben meerdere lijntjes binnen de organisatie en naar andere organisaties die je erbij kunt betrekken. Zo’n commissie kan ook een startpunt voor je zijn.’